کد مطلب:210702 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:127
آیا جابر بن حیان شاگرد خالد بن یزید بود؟
حاجی خلیفه در كشف الظنون می نویسد اول كسی كه درباره علم كیمیا سخن گفت و در اطراف آن كتاب نوشت و بین صنعت اكسیر و میزان تركیب و تجزیه ی شیمیائی نظریه داد خالد بن یزید بن معاویة بن ابی سفیان بود و اول كسی كه این علم را از او گرفت و شهرت داد جابر بن حیان صوفی است كه از شاگردان خالد بود چنانچه گفته اند:
حكمة اورثناها جابر
عن امام صادق القول وفی
لوصی طاب فی تربته
فهو كالمسك تراب النجف
در این حكایت حاجی خلیفه چند اشتباه كرده اول آن است كه این شعر مربوط به جابر جعفی است نسبت به جابر بن حیان داده شده و جابر جعفی از اصحاب امام باقر علیه السلام بوده و بعد ملازم مكتب جعفری گشته و از اصحاب امام صادق علیه السلام قرار گرفته و از این مرد دانشمند هم بسیاری از علوم نقل و روایت شده است و آنچه درباره حكمت از جابر جعفی نقل شده حكمت الهی است نه فن كیمیا.
اشتباه دیگر حاجی خلیفه این است از مصرع و بیت دوم چنین استفاده كرده كه وصی او خالد بن یزید بود كه امارت و خلافت را ترك نموده و به علم و دانش پرداخته - در حالی كه ما در كتاب زندگانی امام محمد باقر علیه السلام نگاشتیم كه خالد بن یزید از شاگردان امام محمد باقر علیه السلام بوده و آنچه كه از او شهرت دارد از امام باقر علیه السلام گرفته و مراد از وصی آن حضرت امام جعفر صادق می باشد كه حكمت و دانش را متعاقب تعلیمات عالیه حكمیه الهیه به خالد و شاگردان خالد كه جابر بن حیان و جابر جعفی بوده آموخته است.
اشتباه دیگر این بوده كه خالد امارت را ترك نكرده خلافت و امارت او را به سبب تنفر افكار عمومی كنار رانده و سیادت را پس از شهادت حضرت سیدالشهداء به خاندان علی علیه السلام اختصاص داد.
اشتباه دیگر صاحب كشف الظنون این است كه شاگردی جابر بن حیان نسبت به خالد بن یزید مورد شك و تردید است و ثابت نشده كه جابر شاگرد خالد باشد و تواریخ تأیید نكرده اند حتی یكی از مورخین هم ننوشته كه جابر از خالد علم و دانش فراگرفته باشد زیرا جابر خراسانی بود و مسكنش در كوفه و از شیعیان مذهب علوی بود و خالد بن یزید شامی و اموی و هیچ تناسبی بین این دو نفر نبوده مگر آنكه بگوئیم خالد علم كیمیا می دانسته و جابر هم
[ صفحه 139]
تخصص یافته ممكن است آثار خالد را در این فن دیده باشد و به مناسبت تقدم زمانی خالد گفته شده جابر شاگردی او نموده و این سخن اصلی ندارد زیرا ارتباط جابر از جهت تشیع و ایرانی بودن و كوفی بودن و شاگردی امام صادق علیه السلام در زمان سفاح در كوفه و ده سال اول زمان منصور موجب شهرت آن دو گردید و جابر به شاگردی و ملازمت محضر امام صادق علیه السلام التزام داشته و آنچه فراگرفته از آن حضرت است و در این اصل از نظر اخبار و احادیث تردیدی نیست.
حكمة اورثناها جابر
عن امام صادق القول وفی
لوصی طاب فی تربته
فهو كالمسك تراب النجف
در این حكایت حاجی خلیفه چند اشتباه كرده اول آن است كه این شعر مربوط به جابر جعفی است نسبت به جابر بن حیان داده شده و جابر جعفی از اصحاب امام باقر علیه السلام بوده و بعد ملازم مكتب جعفری گشته و از اصحاب امام صادق علیه السلام قرار گرفته و از این مرد دانشمند هم بسیاری از علوم نقل و روایت شده است و آنچه درباره حكمت از جابر جعفی نقل شده حكمت الهی است نه فن كیمیا.
اشتباه دیگر حاجی خلیفه این است از مصرع و بیت دوم چنین استفاده كرده كه وصی او خالد بن یزید بود كه امارت و خلافت را ترك نموده و به علم و دانش پرداخته - در حالی كه ما در كتاب زندگانی امام محمد باقر علیه السلام نگاشتیم كه خالد بن یزید از شاگردان امام محمد باقر علیه السلام بوده و آنچه كه از او شهرت دارد از امام باقر علیه السلام گرفته و مراد از وصی آن حضرت امام جعفر صادق می باشد كه حكمت و دانش را متعاقب تعلیمات عالیه حكمیه الهیه به خالد و شاگردان خالد كه جابر بن حیان و جابر جعفی بوده آموخته است.
اشتباه دیگر این بوده كه خالد امارت را ترك نكرده خلافت و امارت او را به سبب تنفر افكار عمومی كنار رانده و سیادت را پس از شهادت حضرت سیدالشهداء به خاندان علی علیه السلام اختصاص داد.
اشتباه دیگر صاحب كشف الظنون این است كه شاگردی جابر بن حیان نسبت به خالد بن یزید مورد شك و تردید است و ثابت نشده كه جابر شاگرد خالد باشد و تواریخ تأیید نكرده اند حتی یكی از مورخین هم ننوشته كه جابر از خالد علم و دانش فراگرفته باشد زیرا جابر خراسانی بود و مسكنش در كوفه و از شیعیان مذهب علوی بود و خالد بن یزید شامی و اموی و هیچ تناسبی بین این دو نفر نبوده مگر آنكه بگوئیم خالد علم كیمیا می دانسته و جابر هم
[ صفحه 139]
تخصص یافته ممكن است آثار خالد را در این فن دیده باشد و به مناسبت تقدم زمانی خالد گفته شده جابر شاگردی او نموده و این سخن اصلی ندارد زیرا ارتباط جابر از جهت تشیع و ایرانی بودن و كوفی بودن و شاگردی امام صادق علیه السلام در زمان سفاح در كوفه و ده سال اول زمان منصور موجب شهرت آن دو گردید و جابر به شاگردی و ملازمت محضر امام صادق علیه السلام التزام داشته و آنچه فراگرفته از آن حضرت است و در این اصل از نظر اخبار و احادیث تردیدی نیست.